Snelle daling leesvaardigheid 15-jarigen Onlangs kwam uit het internationale PISA-2018* onderzoek naar voren dat 15-jarigen in ons land minder én minder goed zijn gaan lezen.  Opvallend is de snelle afname van de leesvaardigheid in slechts enkele jaren.

Zorgwekkende scores

Tussen 2003 en 2015 scoorden de 15-jarigen uit Nederland nog bovengemiddeld. Maar vanaf 2012 was er al wel een duidelijk daling zichtbaar en in de periode 2015-2018 daalden de gemiddelde toetsscores leesvaardigheid zelfs onder het gemiddelde van de 77 deelnemende OESA-landen.

Op de site PISA2018.nl valt te lezen dat dit de laagste leesvaardigheidsscores zijn in 15 jaar! De uitkomsten van het leesonderzoek worden zorgwekkend genoemd. Nederlandse leerlingen scoren lager dan alle voorgaande jaren en voor het eerst ook lager dan in de 15 EU-landen. Meisjes lezen nog steeds beter dan jongens. Nederland is niet het enige land met een sterk dalende score. Ook de Vlaamse 15-jarigen laten deze tendens zien.

Tijdverspilling

Een groot deel van de leerlingen vindt lezen tijdverspilling en leest alleen als dat moet. Er worden minder boeken gelezen. De scholieren hebben minder plezier in boeken lezen. Wat doen de leerlingen van tegenwoordig dan wél op het gebied van lezen? Vaak gaat hun voorkeur uit naar het lezen van vluchtig nieuws op internet en vooral naar visuele content, social media en gamen.

Dit kan niet slechts worden afgedaan als gemakzucht. Het meedoen met social media en het op de hoogte blijven van alle mediahypes zijn immers ook belangrijk voor het goed kunnen functioneren in hun sociale omgeving. Bovendien levert dit alles ook plezier en de benodigde ontspanning op.

Deze ontwikkeling is dus zeker niet alleen slecht te noemen, maar er is op die manier te weinig ruimte voor het fijnzinnigere leeswerk. Dus daar zit het knelpunt: deze intensievere manier van lezen is in de verdrukking gekomen.

Eerste generatie met minder leesvaardigheid

Verondersteld mag worden dat deze negatieve trend zich de komende  jaren voortzet. Als er niets aan wordt gedaan, betekent dit dat de komende generaties scholieren én de beroepsbevolking slechter kunnen lezen dan voorgaande generaties. Aangenomen mag worden dat ook de schrijfvaardigheid een directe relatie heeft met de leesvaardigheid. Dus ook nieuwe teksten zullen van mindere kwaliteit zijn dan tot nu toe het geval was.

De gevolgen?

Minder vaak en minder goed lezen leiden tot taalverarming. Wat voor gevolgen heeft dit nu eigenlijk? Hieronder een niet-limitatieve opsomming:

• Maatschappij complexer, juist méér taalvaardigheid nodig. De ontwikkeling van een maatschappij en de taalontwikkeling verlopen parallel. Complexer taalgebruik is nodig naarmate een maatschappij zich verder ontwikkelt. Mensen met een slechtere leesvaardigheid kunnen moeilijker zelfstandig de weg vinden in een wereld waarin teksten en regeltjes juist belangrijk zijn. Denk maar aan het mee kunnen doen met technologische vernieuwing, administratieve wegen die bewandeld moeten worden, de vele nieuwe termen kunnen begrijpen, ingewikkelde gesprekken kunnen voeren of schriftelijke communicatie kunnen lezen en beantwoorden.

• Sociale achterstand Wie goed kan formuleren, kan beter voor zichzelf opkomen en heeft dus een sterkere maatschappelijke positie. Er zullen meer mensen in de problemen komen wanneer zij de weg niet weten te vinden in de toenemende bureaucratisering. De kloof tussen geletterd en minder geletterd wordt groter, er komt meer afstand tussen sociale groepen.

• Problemen in het onderwijs. Sneller afhaken bij ingewikkelder teksten. Minder gauw jezelf uitdagen om op een hoger leesniveau te komen. Problemen ondervinden bij die typen vervolgonderwijs waar veel complexe literatuur moet worden doorgeworsteld. De teksten niet kunnen beheersen en de stof dus ook niet goed eigen kunnen maken. Er ontstaat dan een mismatch tussen leesvaardigheid en cognitieve vaardigheid. En uiteraard is het hebben van een goed leesniveau extra belangrijk voor diegenen die het onderwijs in gaan. Wat je niet kent, kun je ook niet overdragen aan anderen.

• Een kleinere woordenschat, minder tekstbegrip. Minder mogelijkheden om je uit te drukken en te nuanceren. Juist nuanceren en argumenteren zijn extra belangrijk in een tijd waarin polarisatie zo sterk naar voren komt. Dit is letterlijk taalverarming. Natuurlijk komen er ook veel nieuwe woorden bij, maar dit zorgt niet voor een beter tekstbegrip. Jip en Janneke-taal is soms nuttig, maar voor een goede taalkennis is er meer nodig dan dat.

• Creatief gemis Boeken laten de lezer zelf een beeld bedenken bij een verhaal. De fantasie wordt meer gestimuleerd bij een geschreven tekst dan bij een film. Ook het leren zien van een plot of de diepere bedoeling van een tekst gaat makkelijker met meer leeservaring. En juist in deze drukke informatiemaatschappij kan het lezen van een mooi boek een verademing zijn waarbij even afstand van alle drukte kan worden genomen.

Verbetertraject noodzakelijk!

Hoog tijd om deze negatieve trend een halt toe te roepen en de leesvaardigheid weer op niveau te krijgen!

Enerzijds heeft de overheid hier een belangrijke taak:

• Promotie: het krijgen een goede leesvaardigheid moet worden gepromoot in een doorlopende overheidscampagne die overal in beeld wordt gebracht: op tv, op scholen, bij jeugdbureaus, op social media. Kortom, overal waar ouders en leerlingen te vinden zijn.
• Lesprogramma: nóg meer lezen in het lesprogramma. Extra aandacht voor leerlingen met taalachterstand
• Meer nationale of regionale acties in de lijn van de Kinderboekenweek
• Schaf de btw op jeugdboeken af.
• Maak digitale bibliotheken nog toegankelijker.

Ook uitgevers en schrijvers kunnen een belangrijke bijdrage leveren:

• Breng veel boekentips onder de aandacht, een boeken top tien, laat leeservaringen van kinderen zien.
• Meer korte boeken van hoge kwaliteit
• Interactieve boeken waarbij de lezer een actieve rol speelt in het verhaal
• Er moet dus extra goed worden gekeken naar verhalen die jongeren aanspreken.
• Verlaag de prijs van jeugdboeken. Als jongeren een goed boek leren waarderen, zullen zij als volwassenen sneller boeken aanschaffen en verdient deze prijsverlaging zichzelf terug.

Ouders en leerlingen hebben hierbij natuurlijk ook een eigen verantwoordelijkheid. Het is belangrijk dat zij het belang van het lezen inzien en de prachtige boeken die er geschreven zijn induiken!

• Lees samen met je kind
• Ga samen naar de bibliotheek
• Lees hetzelfde boek als je tienerzoon of -dochter en praat samen over de inhoud
• Beperk de beeldschermtijd
• Geef eens een boek cadeau
• Laat boeken rouleren tussen gezinnen

*PISA-2018 is in Nederland uitgevoerd door de Universiteit van Twente, het Expertisecentrum Nederlands en KBA Nijmegen in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Bronnen:

Wat is PISA?

Resultaten PISA-2018

Artikel Universiteit van Twente

NNieuws