In deze moderne tijd hebben we meer en betere communicatiemiddelen tot onze beschikking dan ooit. Ook is de communicatie vaak beter te controleren dan vroeger. Denk aan beeld- en geluidopnames, onderzoeksjournalistiek en de toegenomen mondigheid van velen. Maar toch is het soms lastig om een bericht of artikel goed te beoordelen. Een auteur heeft hierbij een eigen verantwoordelijkheid als het gaat om het beschrijven van de feiten en de beïnvloeding van de lezer. En wat is de rol van de lezer zelf hierbij? Als voorbeeld kijken we naar de veranderende blik op de Gouden Eeuw.

1. Feit of mening?

Feiten en meningen lopen nu eenmaal vaak door elkaar heen. Maar meningen worden ook als feiten gepresenteerd. En dat is geen goede zaak. Juist in een tijd waarin de wereld onder spanning staat, is het belangrijk om gebeurtenissen zo goed mogelijk te schetsen, waardoor de lezer ze beter kan uitleggen. Kortom, eerst de feiten, dan de mening en ten slotte het lezersoordeel.

2. Beïnvloeding lezer

Natuurlijk heeft iedere schrijver een eigen mening en mag hij daarover schrijven. Als hij echter eenzijdige of onvolledige informatie geeft, dan kan de lezer wel tot een verkeerde conclusie komen.

De manier waarop de tekst is geschreven, kan het oordeel van de lezer beïnvloeden. Ligt de nadruk op het beschrijven of op het (ver)oordelen? Leidt de tekst tot polarisatie of juist tot de-escalatie? Roept de tekst weerstand op? Laat hij ruimte voor debat? Hoe sterk is zijn overtuigingskracht?

Verschillende verhalen over dezelfde gebeurtenis of periode kunnen daardoor tot verschillende reacties leiden.

3. Voorbeeld: de Gouden Eeuw

Elke gebeurtenis of periode, lang of kort geleden, zou in ieder geval zorgvuldig beschreven en beoordeeld moeten worden. Hoe gaan journalisten met nieuws om? En hoe politici of wetenschappers? En wat zijn de reacties op social media? De uitkomsten kunnen nogal uiteenlopen en worden ook beïnvloed door wat er allemaal over wordt geschreven.

Bij wijze van voorbeeld gaan we een paar eeuwen terug, namelijk naar de Gouden Eeuw (17e eeuw). Een periode in de Nederlandse geschiedenis die tegenwoordig discussies oproept.

Tot voor kort werd de Gouden Eeuw over het algemeen gezien als een succesvolle periode, waarin niet alleen de economie, maar ook kunst en wetenschap floreerden. Maar omdat berichten over de Gouden Eeuw tegenwoordig bijna alleen over slavernij gaan, krijgt de lezer daarmee een beperkt beeld over deze periode voorgeschoteld en baseert hij zijn mening over die periode slechts op één facet. De trend vertroebelt dus de blik.

En hoewel je vanzelfsprekend enkel tégen slavernij kunt zijn, verdient het oordelen over de Gouden Eeuw wel meer nuance. Juist ook de positieve elementen uit een historische periode verdienen aandacht.

Het beschouwen van de gebeurtenissen in hun totaliteit en in historisch perspectief zou een genuanceerder beeld moeten opleveren. Een deel als het geheel presenteren is feitelijk onjuist en beperkt het oordeel over de periode.

4. Waarom is het totaalplaatje essentieel?

Omdat alle gebeurtenissen van toen bijgedragen hebben aan de maatschappelijke ontwikkeling van nu, met al het positieve dat onze maatschappij inmiddels biedt. Denk bijvoorbeeld aan de ontwikkeling van grondrechten, eenwording, ziektebestrijding, kunst en cultuur, technologie, internationalisering.

Deze historische periode bevatte goede en slechte elementen. Niet alleen slavernij, maar ook oorlogen, armoede en onderdrukking van de oorspronkelijke bevolking. Tegelijkertijd met economisch succes, wetenschappelijke ontwikkeling en geloofsvrijheid.

Binnen de maatschappij is op enig moment het besef ontstaan dat onder andere slavernij onacceptabel was en afgeschaft moest worden. Maar het verleden kan niet uitgewist worden en er moet op een respectvolle manier mee omgegaan worden. Niet alleen met een blik op heden, maar ook op het verleden.

Historisch besef levert daarmee ook waardering op voor de verkregen democratische waarden van nu.

5. Betere wereld?

Waar staan we overigens in deze tijd? Er is veel goeds te melden, maar ook nu, vier eeuwen later, gaan er dingen goed fout. Kinderen die als moderne slaven moeten werken, mensenrechten die geschonden worden, dieren die geen fatsoenlijk leven krijgen, het om zeep helpen van de natuur.

Het gebeurt in deze tijd op deze wereld. Regeringen staan het toe of werken eraan mee, dichtbij en ver weg. Stapsgewijs gaan we in de goede richting, soms snel, maar vaak ook tergend langzaam. Nú kunnen we wat doen aan wat er nú gebeurt.

6. Oordeelsvorming over een gebeurtenis

Het oordeel begint bij het bekijken van de juiste feiten. Feiten zijn vaststaande gebeurtenissen. Deze zijn te achterhalen door het gebruiken van betrouwbare bronnen. Daarnaast is het belangrijk te weten waarom een gebeurtenis of situatie zich voordeed (motivatie en achtergrond) en hoe dit door door alle betrokkenen ervaren werd (beleving). De motivatie en de achtergrond van de gebeurtenis worden bepaald door de situatie op dat moment. Daarvoor moet je kijken naar politieke, sociale, economische én persoonlijke factoren.

7. De beoordeling

Het oordeel (mening) over de feiten is iets heel anders. Een oordeel kan bovendien veranderen door een gewijzigd gevoel over de gebeurtenis of door nieuwe inzichten. Zo’n mening is echter pas zorgvuldig te noemen als ze is gebaseerd op de juiste feiten en de achtergrond van die feiten. Zelfs als de feiten compleet in beeld zijn, is het uitleggen van de feiten gekleurd. En dan komen we bij het subjectieve speelveld.

8. Beïnvloeding oordeelsvorming

Net als in de reclamewereld is ook de manier waarop de uiteindelijke uitleg wordt uitgedragen van invloed op de beeldvorming. Als je iets vaak hoort, lijkt het misschien alsof het zo is, maar dit hoeft niet zo te zijn. Wat is het achterliggende motief van de schrijver? Ook de woordkeuze van de schrijver beïnvloedt de perceptie. Het is aan de auteur om te bepalen wat hij met zijn tekst wil bereiken. Aan de lezer de uitdaging om zijn eigen conclusies te trekken.

9. Wat betekent dit voor het voorbeeld van Gouden Eeuw?

De Gouden Eeuw kan feitelijk niet worden bestempeld als een periode waarin enkel sprake was van intolerantie en slavernij. Er was ook sprake van economische vooruitgang, ontwikkeling van de wetenschap, maatschappij en kunst waardoor ons land zich verder kon ontwikkelen.

Juist in landen waar het economisch goed gaat, ontstaat meer ruimte voor tolerantie en sociale ontwikkeling. De Gouden Eeuw was daarmee ook een stap in de ontwikkeling naar onze huidige democratische maatschappij. Een stap die door veel landen nog moet worden gezet.

Dat momenteel de meeste aandacht uitgaat naar het onderwerp slavernij is uiteraard aan de auteurs. Het zou de beeldvorming bij de lezer echter dienen, als er ook meer aandacht zou zijn voor de andere onderwerpen uit die tijd.

Kortom, wat iemand van een gebeurtenis vindt, wordt beïnvloed door wat erover naar voren wordt gebracht, ook al geeft dit een vertekend of gekleurd beeld. Dit geldt zowel voor historische als voor recente gebeurtenissen. Zorgvuldig oordelen over het gebeurde wordt daardoor bemoeilijkt. De basis van een zorgvuldig oordeel is simpelweg de waarheid en het complete beeld beschrijven én kunnen zien. Zowel de auteur als de lezer hebben hierbij een eigen verantwoordelijkheid.

© Cintaxis.nl 2020

Dit artikel bevat de mening van de auteur. Aan deze tekst kunnen geen rechten worden ontleend. Niets uit deze tekst mag worden gekopieerd of gepubliceerd, tenzij met toestemming van de auteur.

Uw verhaal op papier zetten? Neem contact op met Cintaxis Communicatie!